انواع سیستم های اطفای حریق_ خاموش کننده های دستی

تجهیزات خاموش کننده آتش بر حسب نوع حریق، میزان گسترش و شیوه اطفاء تنوع دارند؛ اما در مجموع به دو دسته تجهیزات متحرک و تجهیزات ثابت تقسیم می شوند.
تجهیزات متحرک شامل طیف وسیعی از وسایل ساده مانند سطل شن، سطل آب، پتوی خیس تا تجهیزات آتش نشانی چون پتوی نسوز آتش نشانی؛ خاموش کننده های دستی، چرخدار و خودرویی می گردد. همچنین تجهیزات ثابت شامل جعبه های اطفای حریق (فایرباکس ها) ؛ شبکه های خاموش کننده ثابت(اسپرینکلرها) مبتنی بر آب، کف، پودر و...؛ شیرهای برداشت آب آتش نشانی(هایدرانت های ایستاده و دریچه دار) می باشد. در این مقاله به صورت مفصل درباره انواع کپسول های آتش نشانی، استانداردها، اجزای تشکیل دهنده و مواد داخلی آنها (پنج دسته اب و گاز، پودر و گاز، کف، co2 و هالوژن) صحبت خواهیم کرد.

تجهیزات خاموش‌کننده (Extinguishers)

تجهیزات خاموش‌کننده آتش برحسب نوع حریق، میزان گسترش و شیوه اطفاء تنوع دارند؛ اما درمجموع به دودسته تجهیزات متحرک و تجهیزات ثابت تقسیم می‌شوند.

تجهیزات متحرک: وسایل ساده مانند سطل شن، سطل آب، پتوی خیس و پتوی نسوز آتش‌نشانی؛ خاموش‌کننده‌های دستی با ظرفیت حداکثری 14 کیلوگرم یا 14 لیتر در انواع مختلف؛ خاموش‌کننده‌های چرخ‌دار تا ظرفیت 90 کیلوگرم؛ خاموش‌کننده‌های خودرویی و یا قابل‌حمل با قابلیت امدادی و کارایی گسترده.

تجهیزات ثابت: جعبه‌های اطفای حریق (فایرباکس ها)؛ شبکه‌های خاموش‌کننده ثابت(اسپرینکلرها)مبتنی بر آب، کف، پودر و...؛ شیرهای برداشت آب آتش‌نشانی (هایدرانت های ایستاده و دریچه دار).

ما اینجا در آتش پوشان مفتخر به ارائه و فروش انواع کپسول‌های آتش‌نشانی ایرانی و خارجی با کیفیت هستیم. برای دریافت مشاوره و خرید، می‌توانید از طریق این لینک با کارشناسان ما در فروشگاه آتش پوشان تماس بگیرید. در ادامه به‌تفصیل به انواع کپسول‌های آتش‌نشانی و مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها پرداخته می‌شود.


کپسول‌های آتش‌نشانی

این دسته خاموش‌کننده‌ها؛ به دلیل ارزانی، دسترسی آسان و سهولت در استفاده توسط اکثر افراد، معمول‌ترین نوع خاموش‌کننده‌ها می‌باشند. این تجهیزات مشخصات قراردادی دارند که به تشخیص و استفاده آسان‌تر و سریع‌تر از آن‌ها کمک می‌کند.

ظرفیت: با حداکثر ظرفیت 14 کیلوگرم/لیتر جهت سهولت در حمل و جابه‌جایی؛ محتوی پنج گروه آب و گاز، کف، پودر شیمیایی، گاز co2 و مواد هالوژن (هالن). به دلیل اهمیت این مبحث، در ادامه درباره این پنج گروه بیشتر توضیح خواهیم داد.

فشار تخلیه: ضرورت پرتاب مواد خاموش‌کننده داخل سیلندر تحت‌فشار معین؛ این فشار گاهی با اعمال فشار توسط گازهای N2 و co2 ایجاد می‌شود و گاهی ناشی از واکنش دو ماده شیمیایی و یا تبدیل فاز ماده خاموش‌کننده است.

طول پرتاب: هرچه طول پرتاب بیشتر باشد نیاز به نزدیک شدن به آتش کمتر می‌شود. طول پرتاب مناسب در اسپری آب 4 متر، روش جت 4 متر و در مورد کف 5 متر پیشنهاد می‌شود (طول پرتاب مناسب برای کلیه روش‌ها 2-7 متر هست).

درصد تخلیه: درصد یا راندمان استفاده از مواد درون خاموش‌کننده یک مشخصه مهم از کارایی کپسول است. برای خاموش‌کننده‌های پودری میزان تخلیه مواد حداقل 85% و در خاموش‌کننده‌های مبتنی بر آب، کف و co2 حداقل 95% پیشنهاد می‌گردد.

زمان تخلیه: محدوده زمانی مناسب در تخلیه مقدار معین از مواد کپسول، جهت جلوگیری از رشد تصاعدی آتش اهمیت دارد؛ این محدوده زمانی استانداردهای مشخص دارد که برحسب وزن و حجم ماده متفاوت است.

مشخصات فنی: دستگاه جهت ایجاد استحکام در برابر خوردگی، فشار و زنگ‌زدگی بایستی تحت آزمایش‌های مختلفی قرار گیرد ازجمله تست فشار.

مشخصات سر لوله پاشنده: تمام کپسول‌های بالاتر از 3 کیلوگرم دارای شیلنگ و سر لوله می‌باشند.

علائم و برچسب‌ها: این علائم شامل رنگ استاندارد مختص هر نوع کپسول و دامنه عمل مربوطه است. نوع A محتوی آب، نوع A-B محتوی کف شیمیایی یا مکانیکی، نوع B-C-F محتوی پودر و گاز و نوع A-B-C مختص تمام آتش‌سوزی‌ها که شامل پودر و گاز، گاز co2 و یا هالن هست.


انواع مواد خاموش‌کننده

آب و گاز
مخزن این خاموش‌کننده‌ها تحت‌فشار مداوم ازت، co2 و یا هوای فشرده با فشار Psi 60-150 است. مشخصه ظاهری این کپسول‌ها وجود فشارسنج یا مانومتر عقربه‌ای بر روی شیر آن هست. این گیج‌های فشار دارای عقربه مدرج به مقادیر فشار یا محدوده رنگ می‌باشند که معمولاً رنگ سبز برای فشار کافی و قرمز برای فشار ناکافی پیش‌بینی می‌گردد. وضعیت مطلوب عقربه معمولاً بعد از موقعیت ساعت 12 در عقربه است. تحت هیچ شرایطی نباید از کپسول آب و گاز در آتش‌سوزی‌های ناشی از الکتریسیته استفاده کرد. این نوع خاموش‌کننده تنها مناسب آتش‌سوزی‌های ناشی از منسوجات، چوب و کاغذ هست.




کف و فوم (Foam)
كف که به شکل محلول تهیه می‌شود، در هنگام پاشيده شدن توسط نازل کف‌ساز با هوا و آب مخلوط شده و حباب می‌سازد. كف در هنگام استفاده، با گسترش فراواني كه دارد می‌تواند روی حریق را کاملاً بپوشاند و مانع رسيدن اكسيژن و صعود گازهاي ناشي از حريق گردد. مزیت استفاده از کف توسعه خوب آن و پخش شدن روي سطح ماده احتراقي مخصوصاً مايعات قابل اشتعال به دلیل سبكي آن می‌باشد.

کف‌ها در دو گروه عمده تهیه می‌شوند:

-کف شیمیایی: کف شیمیایی ارز واکنش بین دو ماده شیمیایی در آب حاصل می‌گردد که معمولاً محلول سولفات آلومینیوم 13% و محلول بیکربنات سدیم 8% است که یک ماده تثبیت‌کننده کف نیز به محلول اضافه می‌شود تا به پایداری کف کمک کند.
-کف مکانیکی: برای تولید کف مکانیکی یا کف هوایی، هوا را توسط سر لوله‌های کف‌ساز، به درون آبی که مقداری ماده غلیظ کف کننده در آن حل‌شده وارد می‌کنند. درجه و توسعه کف وابسته به نسبت حجم هوا به محلول کف و غلظت ماده کف کننده در آب خواهد بود. کف مکانیکی به سه گروه تقسیم می‌شود:

- کف سنگین یا کم توسعه با افزایش حجمی تا 20 برابر محصول کف‌ساز
-کف متوسط با افزایش حجمی 20 تا 200 برابر محلول کف‌ساز
-کف سبک یا پر توسعه با افزایش حجمی 200 تا 1000 برابر محلول کف‌ساز –مناسب استفاده در آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای که افراد در آن دام نیفتاده باشند.

پودر شیمیایی
خفه کردن آتش به زبان ساده یکی از راه‌های متداول و ساده براي خاموش كردن آتش هست. برخي مواد شيميايي كه دارای بنيان كربنات، سولفات يا فسفات هستند؛ برای این نوع اطفا حریق بسیار کاربردی می‌باشند. به این مواد اصطلاحاً پودر شیمیایی گفته می‌شود؛ که کاربرد گسترده‌ای در خاموش‌سازی انواع حریق داراست. پودرهای شيميايي اگرچه براي حريق دسته A كاربرد دارند ولي به دلایل اقتصادي توصيه نمی‌گردد مگر اينكه مواد در حال اشتعال پربها باشند يا استفاده از آب ماهيت آن‌ها را تغيير دهد.
پودر شيميايي روي حريق پاشيده شده و باعث پوشاندن آتش و جلوگيري از رسيدن اكسيژن می‌شود. پودرها در حرارت بالاي 60 درجه سانتی‌گراد پايداري خوبي ندارند و امكان چسبندگي آن‌ها در كپسول زياد می‌گردد. قطر دانه‌های پودر بسته به نوع مواد و شركت سازنده حدود 75-10 ميكرون می‌باشد. هرچه قطر ذرات ريزتر باشد پودر مؤثرتر است. پودر شيميايي تحت‌فشار ازت يا CO2 در سطح قاعده حريق به‌صورت جارويي پاشيده شده و درصورتی‌که افراد آموزش كافي ديده باشند به‌راحتی آتش را خاموش می‌نماید. پودرهای شیمیایی شامل دودسته پودرهای خشک و تر می‌باشند.

1- پودر خشک: اين پودر براي خاموش كردن حريق فلزات قابل اشتعال مثل سديم، پتاسيم، منيزيم و مانند آن بكار می‌رود. ترکیبات این پودر TES ها، DX، آلومیت و پودرهای خالصی چون گرافیت و تالک هست.

2-پودرتر: پودر ابداعی که از ترکیب پودر کربنات پتاسیم یا استات پتاسیم در آب ایجاد شده و می‌تواند خاموش‌کنندگی آب برای حریق مواد روغنی را اصلاح نماید.



گاز CO2
دی‌اکسید کربن گازي است غیرقابل‌احتراق، بی‌بو، غير سمي و سنگین‌تر از هوا كه داراي چگالي 1.5 بوده و هادي الكتريسيته نيست. مكانيسم این گاز بدین‌صورت است که با تشكيل یک لایه سنگين مقاوم در مقابل عبور هوا در ابتدا آتش را خفه می‌کند، سپس اكسيژن هوا در اطراف محوطه حريق را رقيق می‌سازد و در انتها آتش را سرد می‌کند.
يكي از خصوصيات مهم گاز CO2 اين است كه باعث خسارت به مواد موجود در محيط حريق نمی‌شود؛ به همین دلیل در مواردي كه مواد با ارزش دچار حريق می‌شوند مناسب‌تر از آب است. CO2 براي حریق‌های الكتريكي و الكترونيكي بسيار مناسب است زيرا به دلیل عدم هدايت برق و عدم وجود مواد باقيمانده باعث اتصال يا خرابي در سیستم‌های حساس نمی‌گردد

ترکیبات هالوژنه (Halon)
مواد هالوژنه از مشتقات CH4 يا C2H6 می‌باشند كه بجاي يك يا چند عنصر هالوژنِ شامل F-I-CI-Br جايگزين شده است. هالن در هنگام اطفاء بدون بجاي گذاشتن اثرات تخريبي و باقيمانده بر روي مواد و دستگاه‌ها می‌تواند به‌طور بسيار مؤثری ايفاي نقش نمايد. مكانيسم اثر هالن تا حدودي مشابه CO2 بوده و چون سنگین‌تر از هواست می‌تواند به‌سرعت روي حريق را پوشانده و مانع رسيدن اكسيژن گردد. بعلاوه پاشش اين مواد بر روي حريق می‌تواند باعث رقيق شدن اكسيژن هوا در اطراف حريق شده و آن را مهار نمايد. اين مواد با نسبت افزايش حجم حدود 1500 برابر هنگام تغيير فاز از حالت مايع به بخار بيش از 3 برابر افزايش حجم بيشتري نسبت به دی‌اکسید كربن دارند. به همين دليل در وزن مساوي قدرت خاموش‌کنندگی آن‌ها 3-2 برابر CO2 می‌باشد. هالن می‌تواند در هنگام مجاورت با آتش از سرعت واکنش‌های زنجیره‌ای بكاهد و به‌صورت مؤثرتری آتش را مهار نمايد. به همين دليل در شرايط يكسان براي خاموش كردن آتش ميزان موردنیاز هالن كمتر از یک‌چهارم ميزان CO2 موردنیاز براي اطفاء است.
هالن علاوه بر اینکه خاموش‌کننده خوبی برای حریق است، به دلیل وجود برم در ترکیباتش می‌تواند واکنش‌های زنجیره‌ای آتش را به‌شدت مهار نموده و از پیشروی آن جلوگیری کند. این خاموش‌کننده برای تجهيزات يا مواد قابل اشتعالی مانند ماشین‌های الكترونيكي و الكتريكي، حریق‌های مواد جامد پرارزش، سایت‌های ديسپاچينگ، مراكز مخابراتي و مانند آن كاربرد دارد.
ترکیبات هالن به دلیل امکان انتشار در جو و ترکیب با ازن استراتوسفر باعث کاهش ایمنی جو در برابر پرتوهای ماوراءبنفش می‌گردند. به همین دلیل؛ استفاده از این ترکیبات به‌شدت از سوی معاهده‌های بین‌المللی بخصوص معاهده مونترال محدود گردیده است. لیکن توصیه می‌شود از این ترکیبات فقط در مواردی که به‌کارگیری CO2 امکان‌پذیر یا مؤثر نباشد، استفاده گردد.

آتش پوشان به همت جمعی از صاحب‌نظران عرصه ایمنی و آتش‌نشانی، هر ماه مقاله‌ای دراین‌باره منتشر می‌کند تا نقشی کوچک در گستره حوزه ایمنی و بهداشت محیط داشته باشد و بدین‌وسیله هم دانش عمومی جامعه در این حوزه را ارتقا دهد و هم قدردان زحمات ارزشمند آتش‌نشان‌ها و دلسوزانی باشد که برای زندگی هر چه امن‌تر مردم میهنمان، بی‌وقفه در تلاش هستند.


منبع: کتاب مهندسی حریق اثر دکتر رستم گل محمدی